W dn. 9 maja 2019 r. w siedzibie Papieskiego Wydziału Teologicznego w Warszawie odbyła się konferencja naukowa doktorantów zatytułowana „Cur musica sacra?” (Dlaczego muzyka sakralna?). Zebranych powitał rektor PWTW, ks. prof. Krzysztof Pawlina, który, po wspólnej modlitwie, postawił przed uczestnikami sympozjum następujące pytania: Jak dziś troszczyć się o muzykę w Kościele? Jaka muzyka pomaga człowiekowi podczas Eucharystii, a jaka przeszkadza? „Dusza potrzebuje wolności, ale nie ma być prowadzona na puste łąki, lecz na bogate w kwiaty i zioła zielone pastwiska, które kierują duszę ku górze, ku Stwórcy”. Następnie głos zabrał kierownik studiów doktoranckich PWTW, ks. dr Krzysztof Szwarc, który dziękując ks. Rektorowi i organizatorom konferencji zaznaczył, że sympozjum przygotowali samodzielnie doktoranci uczelni. Poprosił o wprowadzenie w tematykę konferencji dyrektora Instytutu Szkolenia Organistów w Warszawie, ks. prof. Andrzeja Filabera.
Ks. prof. Filaber zwrócił uwagę na wieloaspektowość muzyki sakralnej, która posługuje się nie tylko muzyką, ale i teologią dogmatyczną, biblijną czy duchowością. Mówiąc o korzeniach musica sacra ks. dyrektor przywołał nauczanie Kościoła mówiące o tym, że muzyka przewyższa wszystkie inne sztuki, ponieważ stanowi o samej istocie Liturgii – Źródła i Celu życia wspólnoty Kościoła. „Jak zatem powinna być celebrowana muzyka sakralna?” – zakończył ks. prof. Filaber.
Prowadzący konferencję, mgr lic. Ryszard Bednarek, przedstawił zebranym plan sympozjum, na który składają się zasadnicze dwie części: teoretyczna i praktyczna.
W pierwszym referacie ks. mgr lic. Michał Orlicki zaprezentował nauczanie Ojców Kościoła dotyczące muzyki oraz dokonał analizy Pisma Świętego pod kątem tekstów mówiących o śpiewie. Ks. Orlicki podkreślił, że śpiew w Biblii jest odpowiedzią na zbawcze działanie Boga (np. kantyk Mojżesza, Magnificat Maryi).
Analizując księgę Apokalipsy powiedział, że tylko nowy człowiek jest w stanie zaśpiewać Barankowi pieśń nową. W dalszej części prelegent przytoczył myśli Ojców Kościoła zarówno zachodu, jak i wschodu m. in. św. Ambrożego, św. Hieronima, Klemensa Aleksandryjskiego. Szczególnie zatrzymał się na bogatych refleksjach św. Augustyna dotyczących śpiewu, które można zauważyć np. w „Wyznaniach”. Ojcowie podkreślali aspekt wspólnotowy muzyki, zwracali uwagę na jakość muzyki. Muzyka ma także rolę służebną w liturgii, służy do ukojenia duszy i daje przedsmak nieba.
W drugim wystąpieniu mgr lic. Piotr Kurek przedstawił uczestnikom sympozjum pięć głównych modeli muzyki sakralnej: 1) Pragmatyzm – muzyka jest sama w sobie sakralna (przedstawiciel: m. in. J. Ratzinger); 2) Funkcjonalizm – (podejście liberalne) każda muzyka może być sakralna, otwarcie na nowe kompozycje (K. Rahner); 3) Estetyczny idealizm – piękno, jako dobro najwyższe prowadzi do prawdziwego Piękna, Boga. Zatem tylko piękna muzyka to musica sacra; 4) Hermeneutyczny – muzyka oddaje dźwiękami sens słów, niesie z sobą informację, którą odkrywa podmiot; 5) Ontologizm antropologiczny – musica sacra jest związana z daną sytuacją, z danym obrzędem, jest integralną częścią liturgii.
Trzeci referat wygłosił mgr lic. Ryszard Bednarek. Rozpoczął go od wyjaśnienia pojęcia „muzyka święta”; świętość (sacrum, kadosh) – to co oddzielone, wyłączone z użytku świeckiego. Płynnie przechodząc do prawa Kościoła p. Bednarek wytłumaczył, dlaczego podczas świętych obrzędów prawodawca wymaga, by obecna była wyłącznie muzyka święta oraz by towarzyszyły jej instrumenty spełniające określone wymogi. Ukazał cel muzyki sakralnej, który jest tożsamy z celem Liturgii: chwała Boża i uświęcenie wiernych oraz zaprezentował rodzaje muzyki liturgicznej: 1) chorał gregoriański; 2) polifonia dawna i nowa; 3) muzyka instrumentalna (przede wszystkim organowa); 4) sakralny śpiew ludowy (pieśni liturgiczne zatwierdzone przez Episkopat bądź biskupa miejsca).
Po trzecim referacie nastąpiła dyskusja, w której wzięli udział pozostali doktoranci i goście.
Druga, praktyczna część konferencji rozpoczęła się referatem ks. mgr. lic. Kamila Banasika, który mówił o roli muzyki w formacji Ruchu Światło Życie. Na podstawie dokumentów Kościoła zaprezentował rolę muzyki w czynnościach liturgicznych, przywołał również wypowiedzi kapłanów muzykologów zajmujących się muzyką sakralną. Założony przez Sługę Bożego ks. prof. Franciszka Blachnickiego Ruch Światło Życie realizując przesłanie Ojców Soboru Watykańskiego ma wielki wkład w formację osób posługujących liturgicznie podczas liturgii. Śpiew jest bardzo ważny zarówno podczas rocznej formacji członków Ruchu, jak i podczas rekolekcyjnych oaz wakacyjnych. Ks. Banasik przedstawił analizę śpiewnika wydanego przez środowisko oazowe”Exultate Deo” pod redakcją G. Skop. Można w nim znaleźć wiele pieśni liturgicznych na każdy okres roku liturgicznego, a ponadto śpiewnik zawiera wiele melodii części stałych Mszy św. Poza wartością muzyczną śpiewnika prelegent podkreślił jego wysoką jakość merytoryczną mówiąc, że zawiera interesujące wprowadzenia teologiczne przed każdym z działów oraz zasady doboru pieśni podczas Liturgii. Ruch Światło Życie, w skład którego wchodzi diakonia liturgiczna, a także diakonia muzyczna ma nieocenione pozytywne oddziaływanie na jakość muzyki obecnej podczas celebracji Kościoła w Polsce i poza jej granicami.
Następny mówca, ks. mgr lic. Marcin Lorenc opowiedział o muzyce w służbie ewangelizacji we wspólnotach Odnowy w Duchu Świętym. Poprzez pieśni i piosenki mówiące o Bogu wierzący mogą najpełniej wyrazić modlitwę uwielbienia Boga Ojca przez Jezusa Chrystusa w Duchu Świętym. Wspólny śpiew jednoczy obecnych podczas spotkań modlitewnych i otwiera na działalność Ducha Świętego. Ks. Lorenc zaznaczył, że najważniejsza jest relacja uczestniczących w modlitwie uwielbienia z Chrystusem, która dokonuje się przez otwarcie na dary Ducha Świętego, Pocieszyciela i Uświęciciela. W grupach Odnowy w Duchu Św. kładzie się duży nacisk na uczenie pieśni i piosenek, podczas spotkań prowadzona jest animacja śpiewu przez tzw. lidera śpiewu, który czuwa nad stroną muzyczną. Kluczowy jest dobór repertuaru i jakość wykonania. Niedopuszczalne jest wykonywanie w ramach Mszy świętej piosenek, gdyż jest na nie czas po Liturgii, podczas spotkań formacyjnych czy nabożeństw. Prelegent przywołał wypowiedź kard. G. Ravasiego, który porównując muzykę do wiary powiedział, że podobnie jak wiara, muzyka również ma olbrzymią moc przywołania, oddziaływania na innych.
Ostatni referat na temat zespołów śpiewaczych w liturgii i życiu Kościoła wygłosił mgr lic. Paweł Filipczak. Na początku wyjaśnił zebranym znaczenie pojęć: zespoły śpiewacze (schola cantorum, chór, kapela papieska) i muzyk kościelny (organista, kantor, dyrygent zespołu śpiewaczego). Przywołując nauczanie Josepha Ratzingera podsumował, że muzyk kościelny winien mieć wiedzę zarówno pod kątem muzycznym, jak i liturgicznym. Po krótkim przedstawieniu historii zespołów śpiewaczych przywołał artykuły z dokumentów Kościoła odnoszące się do zespołów śpiewaczych mówiąc m. in. o ich roli, o osobie prowadzącej czy o zadaniach i wymaganiach, jakie Kościół stawia przed dyrygentami i członkami schol oraz chórów. P. Filipczak zaznaczył, że Kościół oczekuje, by każdy zespół był otoczony troską duszpasterską kapłana i pracował z programem formacyjnym. Wtedy schola czy chór stają się wspólnotą osób wzrastających w wierze i łasce. Prelegent zaprezentował robocze wyliczenia ilości chórów i schol w Archidiecezji Warszawskiej w skład których wchodzić może około 4500 osób, głównie dzieci, młodych i rodzin. Postawił przed zebranymi pytanie, co Kościół może im zaproponować? Jak otoczyć te osoby opieką duszpasterską, muzyczna i liturgiczną? Postawił tezę, że ciągle brak jest całościowego i metodycznego podejścia do kształcenia i formacji tychże osób, w wyniku czego te osoby „czekają” na troskę ze strony Kurii, Uczelni, Komisji muzyki kościelnej. P. Filipczak przedstawił stopniową, systematyczną ewolucję posługi scholi młodzieżowej parafii Narodzenia NMP w Komorowie, która jest teraz zgodna z wytycznymi Kościoła. Referat został zakończony wymienieniem wyzwań jakie stoją przed wspólnotą Kościoła w zakresie opieki nad zespołami śpiewaczymi (m. in. pomoc dla osoby prowadzącej zespół i członków; działalność zespołów śpiewaczych, szczególnie scholi dziecięcej podczas parafialnych Mszy niedzielnych, uczynienie ze scholi i chóru wspólnoty – troska duszpastersko-formacyjna). Zespoły śpiewacze bowiem mogą praktycznie wprowadzać w życie parafii nauczanie Papieży, Vaticanum II dotyczące nie tylko muzyki sakralnej, ale i Liturgii, ewangelizacji czy odnowy życia wspólnotowego Kościoła.
Konferencję zakończyła ożywiona dyskusja doktorantów i gości oraz słowo podsumowujące ks. prof. Andrzeja Filabera, a także modlitwa ks. dr. Krzysztofa Szwarca, po czym uczestnicy zostali zaproszeni na wspólny obiad.
fot. ks. Jacek
