Abstrakty/ Abstracts
dr Wojciech Surówka OP, „Biegunowo-relacyjna Ortodoksja Antoine’a Arjakovsky’ego i eklezjalna konstelacja Catholica Hansa Urasa von Baltasara”.
Abstrakt: „W opublikowanej w 2016 roku książce „Qu’est-ce que l’orthodoxie?” francuski historyk i ekumenista Antoine Arjakovsky stawia tezę, że w chrześcijańskiej historiografii można wyróżnić cztery paradygmaty. Ortodoksja była rozumiana jako właściwe oddawanie czci (juste glorification), prawda urzeczywistniona w prawie (vérité droite), wierna pamięć (mémoire fidèle) i sprawiedliwa wiedza (connaissance juste). W zależności od sytuacji historycznej górę brał jeden z paradygmatów. Arjakvsky odwołując się do prac współczesnych myślicieli (J. Milbank, Ch. Taylor, J.-L. Marion, P. Nora) i prawosławnych teologów XX wieku (S. Bułgakowa, J. Meyendorff, P. Evdokimov) postuluje zachowanie „struktury pozostającej w napięciu”. Cztery bieguny chrześcijańskiej świadomości powinny stale pozostawać aktywne, aby dać możliwość jak najbardziej pełnego rozwoju Ortodoksji. Arjakovsy opisaną przez siebie strukturę wykorzystuje dla przemyślenia samoidentyfikacji
współczesnego prawosławia, wskazując jednocześnie na jej ważność w ekumenicznym dialogu i współczesnych społeczno-politycznych dyskusjach. Struktura czterech biegunów pozostających w stałym napięciu opisana przez Arjakovsky’ego w dużym stopniu pokrywa się z strukturą „eklezjalnej konstelacji” opisaną przez Hansa Ursa von Balthasara w „Antyrzymskim resentymencie”. Arjakovsky sugeruje, że Balthasar inspirował się pracami Sergiusza Bułgakowa. Porównanie tych dwóch dynamicznych wizji kościelnej świadomości, szczególnie w kontekście pontyfikatu papieża Franciszka, który stale powraca do idei pojednanych przeciwieństw, wydaje się szczególnie ważna”.
ks. dr hab. Tomasz Stępień, “Incomprehensibility of the substance of God from His activities (energies) in the discussion of Gregory of Nyssa with Eunomius”
Abstrakt: Jednym z zagadnień najbardziej charakterystycznych teologii Kościoła Wschodniego jest problem Boskich działań – energii. Grecki termin ἐνέργεια jest obecny na kartach Septuaginty i Nowego Testamentu i dlatego już od czasów Apologetów, pojawiają się wzmianki o Boskim działaniu opisywanym przez termin energeia. Aż do czwartego wieku termin ten, choć stale obecny, nie wzbudzał większego zainteresowania Greckich Ojców. Dopiero w drugiej połowie IV w. Anomejczyk Eunomiusz zaczął wykorzystywać go do uzasadnienia swojej tezy, że Syn Boży ma odrębną substancję, całkowicie niepodobną do substancji Ojca, gdyż jest to substancja stworzona. Pogląd ten przedstawił on w swoim dziele Liber apologeticus, w którym również sformułował swoje dwie drogi teologii. Twierdził on, że możemy poznać substancję Boga i poznanie to umożliwia nam właśnie wykrycie, że substancja Syna musi być odmienna, ponieważ jest zrodzona, podczas gdy substancją Boga jest jego „niezrodzoność”. Możemy to stwierdzić posługując się metodą prowadzącą od substancji do działania (energii). Tutaj niezrodzona substancja Ojca rodzi Syna, który jako zrodzony musi być mniejszy, czyli zrodzenie, które jest działaniem (energeią) Boskiej Substancji jest jednocześnie najwyższym aktem stworzenia. Jednak dużo bardziej interesująca jest druga droga teologii, w której to z działania poznajemy substancję. Samo działanie (energeia) jaką jest zrodzenie pozwala nam na poznanie substancji Boga, którą jest „niezrodzoność”.
Dzieło Eunomiusza spotkało się z ostrą reakcją św. Bazylego Wielkiego, który w swoim dziele Contra Eunomium odnosi się krytycznie do teologii Neo-Arianina dowodząc przede wszystkim niemożliwości poznania substancji Boga z samego terminu „niezrodzoność”, zatem jest to krytyka pierwszej drogi. Eunomiusz odpowiada na dzieło Bazylego tekstem Apologia apologiae, w którym podtrzymuje swoje tezy, także odnośnie dwóch dróg teologii.
Ponieważ w międzyczasie Bazyli umarł, na drugą apologię Eunomiusza odpowiada św. Grzegorz z Nyssy swoim fundamentalnym dziełem Contra Eunomium. Zwłaszcza w pierwszej księdze liczącego trzy księgi dzieła, Grzegorz z Nyssy poddaje surowej krytyce drugą drogę Eunomiusza. Wskazuje on, że należy podzielić działania (energie) Boga na dwa rodzaje. Energie wewnętrzne, do których także zalicza się zrodzenie (ale również życie Boga), pozostają całkowicie poza zasięgiem ludzkich możliwości poznawczych, zatem są całkowicie niepoznawalne. Człowiek może poznać jedynie zewnętrzne działania Boga, którymi są Stworzenie, Dobroć czy Opatrzność Boga. Jednak tutaj Grzegorz przedstawia liczne argumenty pokazujące, że poznanie energii nie daje absolutnie możliwości poznania istoty/substancji (ousia) Boga. Co najwyżej możemy poznać, że Bóg istnieje i rozpoznać Jego potęgę, podczas gdy istota Boga pozostanie zakryta i niewyrażalna. Warto dodać, że teologię działań Boga Grzegorz z Nyssy rozwija w innych swoich dziełach, szczególnie pokazując jej znaczenie dla życia duchowego i mistyki.
W ten sposób w sporze z Neo-Arianami o właściwe rozumienie Bożego działania zostają położne fundamenty pod teorię boskich energii, która będzie dalej rozwijana i kontynuowana w teologii Wschodu.
Jaroslav Brož, The Aphrahat’s theological anthropology in the light of his Temple theology
Abstract: Aphrahat, the Persian Sage, one of the most famous theologians of the Syriac language, associated the Christian life with the temple imagery. His temple theology is based on the Scriptural teaching, especially on five key verses: Jer 7:4–5, Lev 26:12, 1 Cor 3:16, 2 Cor 6:16, and John 14:20. The Hebrew scriptures from Jeremiah and Leviticus are the foundation for his argument which he then culminates with quotations from Paul and the Gospel of John. In order to become divine temple, the devout person must be converted from the sinful nature of Adam to following the heavenly Adam, Christ. Consequently, divine glory dwells in his heart. The Divine is reduced to the level of the person, the macrocosm becomes a microcosm, the great becomes small, the mighty becomes feeble. Aphrahat’s theological anthropology is explained through the motifs of inner person, heart, rest, and grieving the Spirit. The divine activity in a sage person can grow into mystical degree, in which such subject encounters God within himself and then is taken to the heavens to see the temple and throne of God. The paper presents essential vocabulary, ideas, and lines of this theological teaching which still today exceeds in its power to inspire an authentic Christian hope.
ks. dr Marcin Szczodry, „Proces rozeznawania duchowego oraz moralnego w tradycji wschodniej i zachodniej”
Abstrakt: Kategoria „rozeznawania” dotyczy różnych obszarów życia chrześcijańskiego. Nowy impuls do przemyślenia procesu rozeznawania dał papież Franciszek, który w wielu wystąpieniach oraz dokumentach wskazuje na konieczność podjęcia trudu rozeznawania, szczególnie w sytuacjach złożonych i niejednoznacznych, dotyczących m. in. życia małżeńskiego, wyboru drogi powołania, oceny moralnej działań w życiu indywidualnym i społecznym. Różne modele rozeznawania duchowego i moralnego obecne w tradycji Kościoła Zachodniego zostaną zestawione z bogatą tradycją Kościoła Wschodniego.
dr Ezra Sullivan OP, “Habituation in Virtue according to Aquinas and Maximus the Confessor”
Abstract: As figures who represent a theological synthesis of their representative traditions, Maximus the Confessor and Thomas Aquinas provide valuable approaches to dogmatic concerns such as the Incarnation and the nature of the Persons of the Blessed Trinity. This paper explores the contributions of both regarding habituation in virtue, which signifies in diverse ways the transformation of the soul and behavior of a person to participate in divine life through progressive purification and deification.
dr. Jakub Mach, “Somehow accessible and achievable. A provisional concept of the unknowable”
Abstract: Semen Liudvigovich Frank in his foreword to The Unknowable: An Ontological Introduction to the Philosophy of Religion finds himself in a very difficult situation.
He does not have any philosophical means to discuss what he refers to as unknowable. Yet he aims to use the concept of unknowable as if he had a suitable technical notion at hand, while neither he is able to decide if creating of such a technical notion is possible, nor he has at disposal the apparatus that will be built in the following course of the book.
On the top of that, Frank is trapped between the aim to discuss the unknowable and his own decision to use only philosophical means of expression. By that he makes his situation even harder but keeps himself away from any easier solutions. Eventually he takes a direction towards epistemology.
In my paper I consider some difficulties implied by such a provisional approach to the creation of the concept of the unknowable. I will also use some of Frank’s ideas to reconstruct and develop this concept.
dr Marek Dobrzeniecki, „Arche in Eastern and Western Philosophy: Solovyov’s idea of Divine Humanity and Przywara’s theory of analogia entis”,
Abstract: Philosophy was born from the search for arche; a principle that is the beginning both in chronological order as well as in ontological or logical. In the latter case, arche arranges the image of the world. Belief in the existence of arche as a principle is in fact a conviction that the reality is cosmos, and we are able to reflect it in knowledge.
The crisis of culture, religion and authorities comes, according to some philosophers, out of chaos of thought and it is its simple consequence. Therefore, one must find a principle that gives unity to human intellectual activities – from science to theology – and to human desires, which range from purely hedonistic to the most noble-altruistic. Here is the arche of modern philosophy. I shall analyze the attempts to grasp such a principle, that have been made by Vladimir Solovyov (1853-1900) and Erich Przywara SJ (1889-1972), two authors that could be placed in between philosophy and theology. I shall present the idea of Divine Humanity – central to Solovyov philosophy – and Przywara’s concept of analogia entis, with which he restored the Catholic-Protestant dialogue. A comparison of these attempts will give us not only the candidatures of modern arche, but also a good comparative material of the Christian thought of Orthodoxy and Catholicism, which is a cognitive gain of considerable importance. Summaries of views of these thinkers shall also show us characteristic differences in philosophy inspired by Orthodoxy and Catholicism, but, above all, reveal a deeper, fundamental unity of solutions that both authors proposed as a remedy for the ills of their time.
dr Andrzej Persidok, W trosce o zachowanie Tajemnicy. Rola antynomii w teologii według Włodzimierza Łosskiego i Henri de Lubaca.
Abstrakt: Tematem niniejszego wystąpienia jest rola antynomii w poznaniu teologicznym. Zostanie ona zaprezentowana na przykładzie myśli dwóch teologów, żyjących i tworzących w XX-wiecznej Francji. Pierwszy z nich, Włodzimierz Łosski, był współtwórcą odrodzenia patrystycznego we współczesnej teologii prawosławnej. Drugi, Henri de Lubac, ekspert na Soborze Watykańskim II, należał do najważniejszych teologów katolickich XX wieku. Choć pochodzą oni z różnych tradycji teologicznych, łączy ich akcentowanie antynomicznego charakteru prawd wiary chrześcijańskiej. Idąc za Ojcami Kościoła, wskazują oni na to, że nauka o Trójcy Świętej, unii hipostatycznej czy transcendencji i immanencji Boga względem świata, domaga się od człowieka uznania prawd, które na pierwszy rzut oka wydają się sobie wzajemnie przeczyć. W przeciwnym razie zachodzi niebezpieczeństwo zniekształcenia Objawienia przez podporządkowanie go wymogom logiki czysto filozoficznej. W niniejszym wystąpieniu najpierw zostanie zbadany sposób, w jaki każdy z dwóch teologów rozumie antynomiczny charakter prawd wiary. Pozwoli to zarysować różnice i podobieństwa we wschodnim i zachodnim spojrzeniu na rolę antynomii w teologii.
Abstract: The subject of this presentation is the role of antinomy in theological cognition. It will be presented on the example of the thought of two theologians, both living and writing in the 20th-century France. The first of them, Włodzimierz Łosski, was a co-creator of the patristic revival in contemporary Orthodox theology. The second, Henri de Lubac, expert at the Second Vatican Council, was one of the most important Catholic theologians of the 20th century. Although they come from various theological traditions, they share the emphasis on the antinomic nature of central truths of the Christian faith. Following the Fathers of the Church, they point out that the teachings about the Holy Trinity, the hypostatic union, or God’s transcendence and immanence in relation to the world, makes it necessary to acknowledge truths that at first seem to contradict each other. Otherwise, there is the danger of distorting the Revelation by subordinating it to the requirements of purely philosophical logic. In this speech, first there will be examined the way in which each of the two theologians understands the antinomical nature of revealed truths. This will allow to outline the differences and similarities in the Eastern and Western view of the role of antinomy in theology.
dr Maciej Raczyński-Rożek, “Escatologia di Sergej Bulgàkov come ispirazione significativa per la speranza della salvezza universale di Wacław Hryniewicz”,
Astratto: Il pensiero di Wacław Hryniewicz, professore di ecumenismo della Università Cattolica di Lublino, sembra un miglior esempio in Polonia dell’interpenetrazione della teologia cattolica e quella ortodossa. Il frutto di questo influsso, in cui Sergej Bulgàkov recita il ruolo significativo, è la teoria della speranza per la salvezza universale. Nella presentazione verranno analizzati due temi della teologia del teologo russo che hanno influito molto la teoria di Hryniewicz. Si tratta dell’opposizione al «massimalismo dogmatico» e dell’opposizione alla teodicea sbagliata. Per il «massimalismo dogmatico» si intende qui la visione razionalistica di escatologia che si traduce in un approccio giuridico-penale alle cose ultime. Tale approccio porta alla teodicea sbagliata, perché non lascia posto per il mistero e viene caratterizzata dalla presuntuosità di poter descrivere Dio pienamente con le categorie umane. Entrambi gli autori si oppongono a questo atteggiamento e presentano le loro interpretazioni di escatologia. L’influsso di Bulgàkov su Hryniewicz dimostra anche alcuni punti forti e alcune debolezze del cammino ecumenico.
Asist-Prof. Dr. Cosmin Pricop, „Orthodox Biblical Exegesis between East and West”
Abstract: The eastern-orthodox biblical studies on academic level have to deal nowadays, from my own perspective, with two themes or to deal with two issues: a) the modern exegesis of the Bible, as it was developed in the western biblical studies and known as the historical-critical exegesis and b) the heritage of the patristic exegesis of the Scripture. Through the historical-critical exploration we are connected to the newest results of biblical academic research, and through the patristic interpretations of the Scripture we are more connected to our theological identity and background. We cannot think a modern eastern-orthodox exegesis apart from these two perspectives, even if they are voices of biblical scholars who express that a combination of the two is first, impossible and second, not necessary. My point of view is, that we have, in a time such as this to enlarge our own perspective and to make place for dialogue with other approaches, in this case exegetical approaches. It would mean in concrete and from the perspective of biblical understandings to put together the historical-critical and patristic way to discover the biblical text in order to ask in a critical manner, what are the strengths and/or the limits of each type of exegesis. That does not mean to force the historical-critical exegesis to become more patristic or the patristic interpretation to become more critical, but, as I said, to analyze critical and to compare both exegetical approaches in order to establish the specific elements or goals of each interpretation and, why not, to enrich each other.
doc. dr. sc. Taras Barscevski, “I motivi escatologici del «Vangelo didattico» di Kỳrill Stavroveckïj-Trankvilïon”
Astratto: L’opera il «Vangelo didattico» di Kỳrill Stavroveckïj-Trankvilïon scritta – come annota l’autore nell’introduzione – per “contribuire alla propagazione della verità della Parola di Dio da parte dei credenti ortodossi e di impedire la diffusione di idee eretiche” si rivolge a una larga cerchia di credenti ai quali vuole insegnare «la vera dottrina» per indicare loro «la via della salvezza eterna». L’autore però non scrive da teologo dogmatico esponendo la sua dottrina in modo sistematico ed ordinato, si presenta invece come un predicatore sincero ed appassionato del Vangelo che vuole commuovere e convincere. Nonostante questo suo zelo venga tacciato di eresia da parte dei suoi «fratelli ortodossi» e il suo libro messo a bando. Un tema dibattuto sul quale Kỳrill Stavroveckïj-Trankvilïon da una parte ha dimostrato tutto il suo ardore di predicatore, imprimendo nella memoria dei suoi contemporanei delle immagini che li hanno profondamente impressionati, mentre dall’altra è stato fortemente criticato dai suoi oppositori (forse proprio perché non è stato compreso), è il tema dell’escatologia. In questo studio vorrei presentare anzitutto l’interpretazione offertaci dall’autore riguardante la pericope sul giudizio finale (cfr. Mt 25,31-46) mostrando la comprensione dell’autore sui principali temi escatologici come «la morte fisica», «le dogane» (oppure promptuaria o «stazioni di controllo»), «il giudizio particolare», «il purgatorio», «l’anticristo», «la parusia», «il Giudizio finale», «il regno di Dio» («il Paradiso») e «l’Inferno». Vedremo anche la reazione, le critiche e le accuse degli oppositori di Kỳrill Stavroveckïj-Trankvilïon, cercando di indicare se hanno la loro origine in un’altra esegesi oppure se sono da attribuire a un’altra ideologia. Concluderò ponendomi il quesito se Kỳrill Stavroveckïj-Trankvilïon è riuscito con il suo lavoro a far avvicinare le posizioni dei cattolici e degli ortodossi oppure se ha evidenziato ancora di più le differenze esistenti tra loro.
