Czym tak naprawdę jest ludzki umysł? Jakie jest jego pochodzenie? Kto lepiej ujmuje fenomen jego istnienia: kartezjański dualizm czy naukowy naturalizm? Czy umysł jest pochodną ducha, czy matematycznie wyliczalną materią? Wiele pytań na temat tej najbardziej rozwiniętej sfery ludzkiego życia padło podczas kolejnej dyskusji w cyklu spotkań „Pro Tempore. Dialog nauk”, która odbyła się w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Gośćmi prowadzącego dyskusję o. dra Janusz Pydy OP byli tym razem: ks. dr hab. Marek Dobrzeniecki, prof. AKW oraz dr hab. Michał Piekarski, prof. UKSW.
Dla ks. Dobrzenieckiego punktem wyjścia stała się średniowieczne definicja umysłu („mens”) jako ośrodka władzy duchowej człowieka, włącznie z intelektem. Czy takie ujęcie jest nadal słuszne? Przyjmowanie, że ostatecznym podmiotem władz umysłowych człowieka jest dusza stanowi część szeroko rozumianej koncepcji dualistycznej, będącej dzisiaj niejako w „naukowym odwrocie”. Prelegent z AKW rozwinął także głośno pytanie, czy filozofia jest w ogóle w stanie podjąć refleksję na temat funkcjonowania ludzkiego umysłu. Profesor Piekarski nawiązał we wstępie do jeszcze starszej, antycznej i arystotelesowskiej koncepcji jedności ontologicznej bytu. Umysł to byt świadomy i cielesny. Nie można oddzielić go od materii, ale też nie można zredukować go do samej materii. Czy pytanie o umysł jest pytaniem filozoficznym czy empirycznym? Współczesna kognitywistyka zmierza raczej w kierunku badań empirycznych, ale dyskusja o umyśle – jak zauważył prelegent – jest zawsze definiowana przez koncept przyjętych założeń.
Dalsza dyskusja nawiązywała nie tylko do refleksji Arystotelesa, lecz w sposób oczywisty sięgnęła do Platona, św. Tomasza i innych wybitnych filozofów, aż po czasy współczesne. Przez chwilę wydawało się, iż rozwiązaniem polemicznych dylematów będzie odwołanie się na koncepcji hilemorfizmu, lecz także ten kierunek nie wyjaśnia wszystkich złożoności omawianego fenomenu. Dlaczego bowiem – zauważył o. Pyda – w rozważaniach nad umysłem zanika wątek eschatologiczny, niekoniecznie nawet chrześcijański czy w ogóle religijny? Jak jest relacja między umysłem i świadomością – które można badać metodami empirycznymi i filozoficznym – a z drugiej strony istnieniem duszy, która jest trudniejsza do uchwycenia na gruncie empirii naukowej. Po ponad godzinnej dyskusji prelegentom pozostało – jak zauważył żartobliwie prowadzący spotkanie dominikanin – podpisać życzliwy protokół rozbieżności i czekać na dalszy rozwój badań.
Przybyłych słuchaczy, w tym grupkę studentów UKSW, przywitali wspólnie: ks. dr hab. Ryszard Sadowski, prof. UKSW i Dyrektor Instytutu Filozofii UKSW oraz ks. prof. Krzysztof Pawlina, Rektor AKW. Zapraszamy do obejrzenia galerii fotograficznej i wysłuchania zarejestrowanej dyskusji.
Galeria – fot. Mirosław Wiśniwski
