Poniżej zaprezentowano założenia koncepcyjne projektu badawczego pt. „Działalność Duszpasterstwa Akademickiego w Polsce. Diagnoza i propozycje zmian”.
1. Problem badawczy
Proponowane badanie podejmie problem funkcjonowania ośrodków duszpasterstwa akademickiego (DA) w uniwersyteckich miastach w Polsce. Problem ten jest wart podjęcia zarówno z powodu zróżnicowanego uczestnictwa studentów w DA, jak i zróżnicowania poszczególnych ośrodków DA pod względem liczby zaangażowanych studentów oraz form aktywności. Wśród młodzieży studiującej można wyróżnić trzy grupy: a) osoby, które nigdy nie uczestniczyły w DA i zdecydowanie odrzucają taką możliwość, b) osoby, które zetknęły się z DA, ale nie zdecydowały na dołączenie do środowiska, c) uczestników DA. Zróżnicowanie studentów pod względem wspomnianego „uczestnictwa” wydaje się interesującym fenomenem do zbadania z trzech względów. Po pierwsze, zastanawia fakt, że istnieje bardzo duży odsetek studentów nie uczestniczących w DA pomimo tego, że jest to duszpasterstwo specjalnie im dedykowane. Po drugie, wielu studentów nie uczestniczy w DA, pomimo że pochodzi z rodzin religijnych i/lub deklaruje się jako osoby wierzące. Po trzecie, zastanawiającym może być fakt, iż część studentów jednak angażuje się w działalność DA, pomimo że istnieją inne atrakcyjne propozycje dla studentów (uczestnictwa, konsumpcji itd.). Kolejnym interesującym zjawiskiem jest istnienie zróżnicowania wśród ośrodków DA, funkcjonujących w dużych miastach uniwersyteckich w Polsce. Zaobserwować można nie tylko zróżnicowanie form ich działalności (oferty duszpasterskiej), ale też to, że jedne z nich cieszą się mniejszą, inne zaś zdecydowanie większą popularnością wśród studentów. Wydaje się, że istnieje potrzeba systematycznego (naukowego) zbadania tych fenomenów i wypracowania propozycji działań, które pozwoliłyby nie tylko poszerzyć krąg uczestników DA, ale też wprowadzić korekty w dotychczasowej działalności ośrodków DA. Duszpasterze w poszczególnych ośrodkach DA zdani są wyłącznie na własną intuicję, a z pewnością znaczną dla nich pomocą byłyby konkretne propozycje działań sformułowane w oparciu o wyniki badań naukowych.
Podsumowując, główny problem badawczy proponowanego projektu dotyczy: przyczyn zróżnicowanego uczestnictwa studentów w działalności DA; przyczyn zróżnicowanego uczestnictwa studentów w poszczególnych ośrodkach DA funkcjonujących w miastach uniwersyteckich w Polsce; sposobów funkcjonowania DA, które by były adekwatne do specyfiki współczesnych studentów i współczesnego czasu, ale jednocześnie służyły realizacji zbawczej misji Kościoła; sposobów poszerzenia kręgu uczestników DA. Gdy w proponowanym projekcie jest mowa o studentach, rozumie się przez to osoby w wieku 18-25 lat, studiujące w miastach uniwersyteckich w Polsce.
2. Cel badań
Celem badań jest diagnoza wspomnianego wyżej zróżnicowanego uczestnictwa studentów w działalności DA, ustalenie przyczyn takiego stanu rzeczy, a także diagnoza dotychczasowego sposobu funkcjonowania ośrodków DA pod kątem jego adekwatności do współczesnego kontekstu społeczno-kulturowego przy jednoczesnym zachowaniu wierności zasadniczej misji Kościoła jaką jest prowadzenie ludzi do zbawienia, a następnie na bazie tych ustaleń wypracowanie propozycji działań dla duszpasterzy akademickich, które by pozwalały z jednej strony dostosować sposób funkcjonowania DA do specyfiki współczesnych studentów i współczesnego czasu, nie rezygnując z realizacji zbawczej misji Kościoła, a z drugiej pozwalały poszerzyć krąg uczestników DA.
3. Podejście teoretyczne
Proponowane badanie ma charakter interdyscyplinarny, przynależy zarówno do teologii, jak i nauk socjologicznych. Punktem wyjścia są przesłanki o charakterze teologicznym, a konkretnie tezy dotyczące celu działalności (misji) Kościoła wynikające z tego, jak jest rozumiany jego charakter i istota. Natomiast sposób urzeczywistniania się Kościoła i realizacji jego misji w określonym miejscu i czasie postrzegany będzie w perspektywie socjologicznej i badany będzie metodami socjologicznymi.
4. Znaczenie projektu
Przedmiot badań jest bardzo istotny z punktu widzenia teologii pastoralnej. Środowiska Duszpasterstw Akademickich funkcjonują w post-tradycyjnej przestrzeni kulturowej wielkich miast, środowisk uniwersyteckich i młodzieżowych. Jeśli w ramach tych wspólnot udaje się stworzyć środowiska, które ze względu na przesłanie (jego treść i formę), proponowane formy aktywności i inne cechy, są atrakcyjne dla młodych, to być może na tej podstawie można zaproponować takie formy duszpasterskie (na poziomie parafii lub diecezji), które będą skuteczniej funkcjonować w sekularyzowanej przestrzeni społecznej.
5. Plan badań i metody badawcze
a) W pierwszym etapie badania będą miały charakter teoretyczny. Badanie rozpocznie się od analizy teologicznej, a mianowicie analizy koncepcji Kościoła zawartych w oficjalnych dokumentach kościelnych (Sobór Watykański II, Jan Paweł II, Benedykt XVI, Franciszek) w celu ustalenia, w jaki sposób Kościół sam rozumie swoją misję. Następnie na gruncie socjologii zostanie podjęta analiza zmierzająca do określenia, w jaki sposób rozumienie misji Kościoła jest realizowane w ramach DA we współczesnym społeczeństwie polskim. Kontekstem tych analiz będą zmiany, jakim obecnie podlegają osoby w wieku 18-25 lat, zmiany, jakim podlega Kościół ze względu na przemiany społeczne oraz zmiany zachodzące w samym społeczeństwie. Efektem tej części badania będzie określenie kategorii analitycznych potrzebnych do sformułowania pytań, które będą wykorzystane w ankietach, wywiadach i warsztatach przewidzianych w dalszej (empirycznej) części badań.
b) W drugim etapie badania będą miały charakter empiryczny. Ich celem będzie diagnoza uczestników i działalności ośrodków DA. Przedmiot badań będą stanowić opinie sformułowane przez przedstawicieli trzech grup: studentów (zarówno uczestniczących w DA, jak i zdystansowanych do DA), duszpasterzy akademickich oraz otoczenia społecznego, w którym funkcjonuje DA. Badanie będzie zmierzało do ustalenia, jakie opinie mają przedstawiciele tych grup odnośnie do: celów i motywacji uczestniczenia/nie uczestniczenia studentów w DA, czynników sprzyjających i niesprzyjających zaangażowaniu się w DA, czynników sprawiających, że uczestnicy mocniej/słabiej angażują się w prace DA, czynników sprawiających, że dana wspólnota DA jest atrakcyjna/nieatrakcyjna dla potencjalnych uczestników, czynników sprawiających, że dana oferta duszpasterska w ramach DA jest atrakcyjna/nieatrakcyjna (akceptowalna/nieakceptowalna) dla studentów.
Badania DA zostaną przeprowadzone w dużych polskich miastach (pow. 250 tys. mieszkańców), w których funkcjonują uniwersytety: Warszawie, Krakowie, Wrocławiu, Łodzi, Poznaniu, Gdańsku, Szczecinie, Bydgoszczy, Lublinie, Białystoku, Katowicach. Wybór tych miast motywowany jest tym, że zachodzą w nich intensywnie zmiany społeczne, które z jednej strony wpływają na DA, a z drugiej są dla DA wyzwaniem. Na tym etapie badania będą prowadzone metodą zogniskowanych wywiadów grupowych i przy pomocy ankiety.
c) W trzecim etapie badania będą empiryczne, ale ich celem nie będzie diagnoza stanu rzeczy tylko projektowanie rozwiązań. Na tym etapie zostanie zastosowana metoda warsztatów (world cafe), w których udział wezmą duszpasterze akademiccy. Będą im przedstawiane pytania badawcze oraz wyniki badań z poprzednich etapów. W podgrupach duszpasterze będą dyskutować oraz dzielić się swoimi doświadczeniami i przemyśleniami (opiniami). Celem warsztatów jest wypracowanie konkretnych rozwiązań, które ośrodki DA mogłyby wykorzystać, żeby ich oferta była bardziej atrakcyjna/akceptowalna przez studentów oraz w celu poszerzenia kręgu studentów uczestniczących w DA. Zanim warsztaty zostaną przeprowadzone zostaną przygotowane ich scenariusze. Planowane jest przeprowadzenie 5 warsztatów (on-line). Na zakończenie powstanie raport z przeprowadzonych warsztatów.
d) Czwarty, ostatni etap obejmie analizę uzyskanych w drodze wywiadów i badania ankietowego wyników cząstkowych. Analiza będzie prowadzona pod kątem odpowiedzi na postawione pytania badawcze i rozwiązania problemu badawczego. Wyniki uzyskane metodami socjologicznymi zostaną poddane analizie teologicznej w oparciu o założenia pastoralne. Wyniki projektowanego badania zostaną upublicznione w monografii (ok. 20 arkuszy wydawniczych) oraz spopularyzowane w raportach, podręcznikach oraz na konferencjach naukowych.
